Balon Balıkları, bizim gibi Akdeniz ülkeleri için görece yeni bir tür olsa da, dünyanın pek çok yerinde binlerce yıldır bilinmekte. Mısır’da M.Ö. 1350’lerde, 18. Hanedanlık döneminden bir mezarda bulunan balon balığı kabartması, British Museum’da sergilenmektedir.
Balon Balıklarına Genel Bakış
Ayrıca Antik Mısır’da top olarak da kullanıldığı bilgisi vardır. 2800 yıl önce Japonya’da, 1700 yıl önce de Çin’de besin olarak tüketildiklerine dair bilgiler vardır. 1700’lü yıllarda ise Kaptan Cook, tayfası ve gemide besledikleri hayvanlarda balon balığı zehirlenmesini tanımlamıştır. Tayfaların bir kısmı ciddi şekilde rahatsızlanmış ama ölmemiş, ancak gemideki domuzlar ölmüştü.
Herhangi bir yaralanma veya zehirlenme durumunda maruz kalan bireyin yaşı, genel sağlık durumu, fizyolojik rezervi, eşlik eden hastalıkları, alerjik yapısı, zehre karşı duyarlılığı, maruz kalınan zehrin miktarı (yiyecek-içecek ile alınan veya enjekte edilen zehir) önemlidir.
Balon balıkları özellikle Uzakdoğu ülkelerinde çok eski çağlardan beri biliniyor olduklarından bölge halklarının bu konudaki bilinç seviyesi yüksektir. Bu canlı, onların folkloruna girmiştir. Ancak yeni görülmeye başlandığı ülkelerde nesillerden gelen böyle bir bilinç durumu olmadığı için halk sağlığı açısından ciddi tehdit oluşturmaktadır.
Avustralya, Bangladeş, Hongkong, Japonya, Çin, Singapur, Tayvan’dan onyıllar içinde çok sayıda zehirlenme vakası bildirilmiş, bunlara artık Türkiye, İspanya, Lübnan, İsrail’den gelen yayınlar da eklenmiştir. Ülkemizde özellikle Akdeniz Bölgesinde hem insanlarda, hem de yiyecek olarak tüketen başka canlılarda ciddi zehirlenmeler ve ölümler olmuştur. Bir çocuğun ise balon balığı saldırısı ile el parmaklarından birinin uç kısmı kopmuştur. Van’da da, güney yörelerden gelen balıklar arasındaki bir balon balığının bilmeden tüketilmesi sonucu bir kişi hayatını kaybetmiştir. Tüm bu olay ve olgular, artık balon balığının ülkemizde de geniş kitleler tarafından tanınmasının ve sağlıkçıların da zehirlenme durumunda yaşanacaklar konusunda bilgi sahibi olmasının önemini göstermektedir.
Balon Balıklarının Zehri
Balon Balığı zehirlenmelerinde sorumlu olan zehir tetradotoxin (TTX)’dir , en çok balığın gonadlarında (overlerde testislerden daha fazla), karaciğer, barsaklar ve derisinde bulunur. Zehir, kas ve sinir hücrelerinde felç yaparak etkisini gösterir.
Balon Balığı Zehirlenmesi
Zehirlenmenin 1. Evresi, alımdan sonraki 10 dakika-2 saat arasındadır. Ağız çevresi ve dudaklarda uyuşma, baş ağrısı, baş dönmesi, sersemlik, gözbebeklerinde küçülme, bulantı/kusma, karın ağrısı, tükrük artışı ve ishal olabilir. 2. evrede daha genelleşmiş uyuşma, gövdeye ve bacaklara yayılır, felç başlar, gözbebekleri büyür. 3. evrede belirtiler daha şiddetlenir, konuşma bozulur, denge kaybolur, ses kısılır veya çıkmayabilir. Solunum ve kalp ritmi bozulur, tansiyon düşer veya yükselir, hasta soluklaşır ama hala bilinci yerindedir. 4. evrede solunum yetmezliği ve bilinç düzeyinde bozulma olur, sara krizi gelişebilir, bilinç kaybolur.
Herhangi bir kişinin balon balığı yediği öğrenildiğinde, hemen, yoğun bakım şartları olan bir hastaneye sevk edilmesi gerekir. Çok hızlı olunmak zorundadır. Mide yıkanır, oksijen desteği ile birlikte, belirtilere yönelik tedavi verilir ve gerekirse solunum desteği, yoğun bakım şartlarında sağlanır. Eğer ilk 24 saat geçirilirse, yaşama şansı artmaktadır.
Ne Tür Önlemler Alınmalı?
Balon balıklarının hiçbir şekilde tüketilmemesi konusunda tüm toplumun ve sağlıkçıların bilinçlendirilmesi ve bilgi düzeyinin artırılması, sosyal medya, basılı medya ve televizyon yoluyla sürekli bilgilendirmenin sağlanması gerekir.
Bayoma Projesi ve Çukurova Üniversitesi’nin çalışmaları bu yönde büyük yarar sağlamaktadır, ülke çapında hem halkın bilinçlendirilmesi hem de tüm sağlık personelinin (doktor, hemşire, tekniker vb) bu yönde eğitilmesi şarttır.
Kapak Fotoğrafı: Ömer Ege Taymaz
