Beyaz benek hasatlığı Ciliaten parazit ailesinin bir türüdür. Bilimsel adı Ichthyophthirius Multifiliis olarak geçer. Hastalığın belirtileri, balığın vücudunda (deri üzerinde) oluşan yayılmış beyaz noktacıklar ve deri yüzeyindeki mukozanın mat bir renk alması şeklinde kendini belli eder. N Akvaryum olarak size Beyaz benek hastalığının kesin tedavisini anlatıyoruz!
Yukarıdaki paragraf sizi biraz da olsa heyecanlandırdıysa, tuzlu su akvaryumu hobisinde henüz yolun çok başında olduğunuzu veya şimdiye kadar edindiğiniz bütün bilgileri, yanlış kaynak veya kişilerden aldığınızı söyleyebilirim. Çünkü beyaz benek hastalığı, hem tatlı hemde tuzlu su akvaryumu sektöründe akvaristler ve su yetiştiricileri arasında en sık karşılaşılan, akvaristler arasında en çok tartışılan, ve en çok balık ölümlerine neden olan, henüz kesin bir tedavisi bulunmayan ölümcül bir hastalıktır. Ancak iyi haberlerimizde de var!
Beyaz Benek Hastalığı Nedir?
Beyaz benek hastalığı adındanda anlaşılacağı gibi balıklarımızın üzerinde küçük beyaz benekler şeklinde kendini belli eden bir parazittir. Özünde bu yam yam parazit balıklarınızın dersinin altına girerek balığınızın ihtiyaç duyduğu bir çok şeyi balığın etiyle beraber tüketir. Bu balığınızın bağışıklı sistemini çökertir ve balığınızın ölümüyle sonuçlanır. Daha bilimsel bir açıklama isteyen ve bir sonraki hedefleri atomu parçalamak olan akvaristler için popüler bilgi kaynağı Wikipedia dan kısa bir alıntı;
”İlk olarak, therontlar konak epiteline nüfuz eder ve parazitlerin sayısı balık boyutuna göre yüksek olduğunda, penetrasyon balık yüzeyinin bütünlüğünü bozarak balığı doğrudan öldürebilir. İkincisi, istila başarılı olursa, istilacı therontlar balık epidermisinde trophont aşamasına dönüşürler ve burada gelişirler ve hacim manifoldlarını genişletirler. Trophont’lar epidermal ikametlerinden patladığında, yüksek konakçı ölümlerine yol açan şiddetli ülserasyon izler. Ozmoregülasyon balığın yüzdesi hem penetrasyon hem de trophont kaçışı ile zorlanır. Konağın solungaçlarının zarar görmesi balığın solunum verimliliğini de azaltır ve sudan oksijen alımını azaltır.”
Wikipedia
Beyaz Benek Hastalığının Belirtileri
Herkesin tahmin ettiği gibi beyaz benek hastalığının klasik belirtisi, deride veya yüzgeçlerde küçük beyaz lekelerin kendini göstermesidir. Bu lekeler, yetişkin parazitin (trophont) balığın beslenmesi ve hareket etmesi için balığın vücut yüzeyine (epitel) yani dış katmanlarına nüfuz etmesi ve bir boşluk oluşturmasıyla oluşur. Bu belirtiler balığın derisinde veya yüzgeçlerinde küçük beyaz noktalar, kabarcıklar veya tuz taneleri gibi kendini belli eder.
Beyaz veya soluk renkli balıklarda veya beyaz benek hastalığı sadece balığın solungaçlarına yerleşmişse, bu küçük noktaları görmek o kadar kolay olmayabilir. Beyaz noktaları çıplak gözle görülebildiğiniz noktada ise balığınız artık hayati risk altında demektir ve acil önlem planlarını devreye almanız gerekir.
İyi haber şu ki, beyaz benek hastalığı gözle görülür belirtiler göstermeden önce, balıklarınızda tahriş edilmiş küçük alanlar, ani hareketler, halsizlik, iştahsızlık ve aktivite azalması gibi size bazı sinyaller verebilirler. Bunların dışında hızlı nefes alma ve kendini akvaryumunuzda bulunan sert yüzeylere sürtme gibi belirtiler de gösterebilir. İyi eğitimli bir su ürünleri mühendisi veya akvarist bu değişiklikleri balıkta hayati risk oluşmadan önce muhtemelen tespit edecektir.
Beyaz benek hastalığının erken teşhisi hayati bir önem taşır. Bu yüzden arada sırada balıklarınızın yüzeyini ve özellikle solungaçlarını kontrol ederek beyaz benek hastalığının bir başka belirtisi olan solungaçların solgun ve çok şişkin olup olmadıklarına bakmanız faydalı olacaktır.
Beyaz noktalar hiçbir zaman beyaz benek hastalığının tek tanı yolu olarak kullanılmamalıdır çünkü başka hastalıklar da benzer bir görünüme sahip olabilir. Her ne kadar biz akvaristler için geçerli olmasa da bilimsel kaynaklar hastalığın ilk belirtileri görüldüğünde solungaç ve deri biyopsileri toplanmalı ve ışık mikroskobu ile incelenmeleri gerektiğini söyler. Akvaristler bunu yapamıyor olsa da ülkemizde bazı işletmelerin tuzlu su balıklarının yetiştiriciliği üzerine çalıştığını biliyoruz. Beyaz benek hastalığı bol balığın bulunduğu bir akvaryuma veya üreme tesisisine ulaşırsa bunun felaketle sonuçlanacağını söyleyebiliriz.
Tek bir beyaz noktacık bile görseniz balıklarınız için hemen tedaviye başlanılması tavsiye edilir. bunun nedeni enfeksiyon ilerledikçe balık tedavi edilse bile hayatta kalamayabilecek olmasıdır.
Beyaz Benek Hastalığının Yaşam Döngüsü
İşte tam burası, neden bu hastalığın bir tedavisinin henüz olmadığını, tedavisi için satılan kimyasalların neden tam olarak işe yaramadığını ve tedaviyi bulduklarını idda eden acemi akvaristlerin bir süre sonra neden ortadan kaybolduğunu anlayacağınız kısım. Bu kısım biraz kafanızı karıştırıcak olsada hastalığın en temel 3 evresi vardır.
Trophont Evresi: Bu aşamada parazit balığın dokularıyla beslenmek için balığın derisinin ve solungaçlarının ince dış katmanları arasında yerleşir ve bir kist oluşturur (Bkz. Görsel-1). Bu kist balığın epitel dokusu ve mukus tarafından örtüldüğü için bu evrede kimyasal işlemden yani tedavisi için satılan ilaçlardan veya kimyasal müdahelelerden korunur. Trophont olgunlaştıktan sonra beslenmeyi bırakır, balığı terk eder ve bir sonraki evre olan Tomont aşamasına geçer.
Tomont Evresi: Bu evrede parazit hızla ortamdaki yüzeylere yapışmasını sağlayan jelatinimsi duvarlı bir dış kist daha salgılar. Bu evrede parazit hızla bölünmeye başlar oluşturduğu dış kist duvarı içinde yüzlerce yeni parazit oluşturur. Su sıcaklığının normalin üstünde olduğu durumlarda (sadece tatlı su varyasyonu için geçerlidir) bu evre bir kaç gün veya daha kısa sürede meydana gelebilir. Tomont evresindede pariziti kaplayan jelatinli duvar ne yazık paraziti yine kimyasal işlemden yani tedavisi için satılan ilaçlardan veya kimyasal müdahelelerden korur.
Bu evrede su sıcaklığı bir etkendir ama sanılanın aksine onlardan kurtulmanıza yaramaz. Suyun sıcaklığı bu süreci hızlandırırken suyun soğuklu süreci yavaşlatır ama suyu kaynatmayı veya dondurmayı düşünmüyorsanız eninde sonunda süreç tamamlanır.
Theront Evresi: Bu evrede parazit onu koruyan keseden çıkar ve suda serbest bir şekilde yüzen bulaşıcı bir parazit yani Trophont hale gelerek kendine yeni bir konak aramaya başlar. Parazitin en savunmasız olduğu evredir ve hastalığın tedavisi için üretilen bütün kimyasallar bu evreyi baz alarak tasarlanmıştır. Bu süreçte parazit hayatta kalabilmek için kendisine canlı bir konak bulmak zorundadır. Eğer bir konak bulamazsa o da ölecektir.
Problem şu ki Theront Evresin de bir tedavi uygulamayı başarsanız bile, her bir evre aynı zamanda varolacağından parazitlerin tamamını hiç bir zaman öldüremezsiniz.
Beyaz Benek Hastalığı Nasıl Önlenir?
Elbette her zaman söylediğimiz gibi bu ve buna benzer hastalık ve zararlılardan korunmanın en iyi yolu bir karantina akvaryumu kurulumundan geçer. Balık popülasyonunuz yüksekse beyaz benek hastalığı almak istemiyeceğiniz bir risktir. Beyaz benek hastalığı daha önceden bahsettiğimiz gibi kendini sürekli belli eden bir hastalık değildir. Bir çok kaynak beyaz benek hastalığının özellikle nakliyesinden bir ila üç hafta sonra kendini belli edeceğini söyler. Yani herhangi bir yerel evcil hayvan mağazasından sağlam olarak aldığınız balık aslında bu hastalığı taşıyor olabilir ve diğer balıklarınıza hızla yayılmasına neden olabilir. Üstelik bunu balığı satın aldığınız yerel mağazanında bilmiyor olması çok yüksek bir ihtimaldir.
Ayrıca hastalığın Tomont Evresi bir aydan fazla sürebilir ve yapısı gereği borular, kayalar, kum, filtre malzemeleriniz gibi bir çok yüzeye kendini sabitleyerek büyümeye ve gelişmeye devam edebilir. Akvaryumunuzda balıklarınızı tedavi ettiğinizi düşünürken hastalık bir ay sonra yeniden belirebilir ve bu sefer muhtemelen bütün balık popülasyonunuzu kaybedersiniz.
Beyaz Benek Hastalığının Tedavi Yöntemleri
Hastalığın tedavi sürecinin sadece Theront evresinde işe yarayacağını yeniden hatırlatmak isterim. Beyaz benek hastalığı tedavisi için satılan kimyasallar sadece bu evre için üretilmiştir ve hastalığı tamamen ortadan kaldırmaz. Sadece Theront evresine geçerek kendine yeni bir canlı konak arayan savunmasız parazitlerin ortadan kaldırılmasına yarar.
Bakır Sülfat Tedavisi
Su yetiştiriciliğinde en sık kullanılan ve ucuz tedavi yöntemlerinden biridir. Ancak bu tedavi yöntemi su kalitenize, balık türlerine ve akvaryumunuzun filitreleme sistemine göre değişebilir.
Bakır sülfat tedavisi için Alkalinite değerinizi bilmeniz ve bunu ölçebiliyor olmanız gerekiyor. Bakır tedavisinde varsayılan olarak eklenecek bakır oranı toplam mg cisinden Alkalinite değerinizin yüze bölünerek çıkan sonuçtur. Daha fazla bilgi için Beyaz Benek Hastalığı İçin Bakır Tedavisi içeriğine bir gözx atabilirsiniz.
Örneğin toplam alkalinite değeriniz 100mg/L ise 100/100=1mg/l bakır sülfat kullanmanız gerekir. Şimdi bir çoğunuz dkH olarak ölçtüğümüz Alkalinite değeriniz için mg/L değerini merak ediyor olmalısınız. Basit bir hesaplaması vardır. 1dkH Alkalinite 17,9 mg/L veya 17,9 ppm’ye eşittir. yani 10dkH Alkalinite değeriniz varsa bu 179 mg/L yapar ve buda akvaryumunuza 17,9 mg/L bakır sülfat ekleyebileceğiniz anlamına gelir.
Formalin Tedavisi
Özellikle gerilim filmlerinde sıkça gördüğümüz, kavanozlar da saklanan dokuların bozulmasını engelleyen ve etrafını çevreleyen sıvıdır. Formalin %37 formaldehit, %1-2 metanol ve geri kalan kısmın suyla tamamlanmasıyla elde edilen bir karışımdır.
Havuzlarda olmasa da akvaryumlarda sıkça kullanılır. Her 5mg/L Formalin sudan 1mg/L oksijen uzaklaştırdığı için ayrıca bir havalandırmaya ihtiyacınız olabilir. Tavsiye edilen kullanım şekli yaklaşık 40 Litre başına 1 ml Formalin şeklindedir. Daha hassas türler için bu oran 0,5ml olarak düşürülebilir ve haftada sadece bir kere kullanılmalıdır. Tedavi süresi 4 ila 5 hafta arasında sürmelidir.
Ticari Ürünler
Elbette birde hastalığın tedavisi için üretilmiş ticari ürünler var. Ama artık sizinde bildiğiniz gibi bu ürünler sadece tek bir evre için tasarlandıkları için size kesin ve kısa bir tedavi süreci sağlayamaz. Hemen hemen hepsi genellikle 4-5 haftalık bir tedavi sürecini kapsar.
UYARI: Tedavi yöntemleri sadece bilgi amaçlı verilmiştir. Eğer daha önce Bakır Sülfat veya Formalin kullanmadıysanız lütfen bir su ürünleri mühendisine danışıp destek isteyin. Bu tedavi yöntemlerinin uygulanmasındaki bütün sorumluluk akvaryum sahibine aittir.
Bazı kaynaklar tuzluluğun arttırılmasının tedavi sürecinde faydalı olacağını söyler. Ancak bu parazitin tatlı su varyasyonu için geçerlidir. Beyaz Benek Hastalığı mercanlarınız ve diğer organizmalar için zararsızdır. Ancak tedavi sürecinde kullanılan kimyasallar diğer türler için büyük bir risk oluşturur.
Beyaz benek hastalığını atlatmanın en kolay yollarından biride önce akvaryumunuzu dezenfekte etmektir. Eğer yapabiliyorsanız akvaryumunuzda bulunan bütün balıkları çıkarın ve ayrı bir akvaryumda tedaviye devem edin. Dört beş haftalık bir süreçten sonra parazit bütün evreleri geçirip son evrede kendine canlı bir konak bulamayacağı için ana akvaryumunuzda yaşamına devam edemez ve tamamen temizlemiş olursunuz. Bu süreçte akvaryumunuza dışarıdan herhangi bir ekipman alıp takmayın veya söküp daha sonra kullanmak için akvaryumdan ayırmayın.
Kaynaklar: edis.ifas.ufl.edu, en.wikipedia.org, tfhmagazine.com, ankara.edu.tr
Sıkça Sorulan Sorular
- Beyaz benek için akvaryum ısısını yükseltmek işe yarar mı?
Ne yazıkki bu tuzlu su akvaryumları için hiç bir işe yaramaz. Beyaz benek hastalığının tatlı su varyasyonundan ayıran en büyük iki özelliğinden biri ısıya olan direncidir. Tuzlu su akvaryumlarında görülen beyaz benek hastalığı canlılarınız için ölümcül olabilecek 30 derece ve daha üstü sıcaklarda yaşamını sürdürebilir.
