Bir çok akvaristin özellikle merak ettiği sorulardan biri olsa gerek. Bazılarımız hem tatlı hemde tuzlu su da yaşabilen balıkları duymuşuzdur. Tuzlu su balıkları neden tatlı suda yaşayamaz ya da tam tersi olmaz?
Balıklarda Tatlı Ve Tuzlu Su Arasında Göç
Balıklar dünyasında çok önemli iki örnek balık vardır. Bunlardan birincisi Deniz Alabalıkları yani Somon Balığı ya da Somonlar, diğeri Yılan Balıklarıdır.
Deniz Alabalıkları tatlı suda doğar, parmak boyuna kadar dere ve nehirlerde kalır. Daha sonra denize göç ederler. Üreme olgunluğuna eriştikten sonra dünyanın neresinde, hangi okyanusta geziyor olursa olsun, döner, doğduğu akarsuyun önüne gelir. Daha sonra tıpkı anne ve babasının yaptığı gibi buraya girer ve yumurtlar.
Avrupa Yılan Balıkları (Anguilla Anguilla) ise Meksika Körfezi açıklarındaki Sargasso Denizinde doğarlar. Oradan akıntılarla Avrupa kıyılarına kadar gelirler. Daha sonra Karadenizden Norveç’e kadar buldukları akarsu ve göllere girerler. Yaşları kemale erip erişkin olduklarında denize inerler. Yola çıkıp gerekiyorsa binlerce kilometre yol alarak Sargasso Denizine gider ve orada yumurtlarlar.
Somon Balığı, Mersin Balığı, Flisa Tirsisi ve İnci Balığı gibi yaşamlarını denizlerde yada sodalı sularda geçirip sadece üreme mevsiminde tatlı sulara giren balıklara ”Anadrom Balıklar (yukarı göçer)”, Yılan Balığı ve bazı Kefal türleri gibi yaşamlarını tatlı sularda geçirip üremek amacıyla tuzlu sulara göç eden balıklara da ”Katadrom Balıklar (aşağı göçer)” denilir.
Öyle yada böyle, yaşamlarının herhangi bir evresini tatlı su, tuzlu su ve ikisinin karışımı olan acı suların hepsinde geçiren yada geçirebilen balıklara ”Euryhaline” yani tuzluluğa toleranslı balıklar denir.
Yaşamını sadece denizlerde geçiren türlere Oseanodrom Balıklar, sadece tatlı sularda geçirenler ise Potamodrom Balıklar olarak adlandırılır.
Balık Vücudunda Tuz-Su Dengesi
Tatlısu balıklarının bedeninde tıpkı insanlar ya da deniz balıkları gibi yaklaşık % 0.9 -0.10 (binde dokuz-on) tuz bulunur. Yaşadıkları sularda ise tuz oranı daha azdır. Osmosis gereği dışarıdaki su balığın vücuduna girmek, balığın vücudundaki tuz da dışarı çıkmak ister.
Balık vücudundaki tuzu yediği besinlerden ve içtiği sudan sağlar. Besinleri bir tarafa koyalım, balık tatlı suda yaşadığı için bildiğimiz şekilde su içerse tuz kazanmak yerine kaybeder.
Bunun önlenmesi için balıkların ağızlarında, solungaçlarında ve barsaklarında tuz tutan hücreler vardır. Bu nedenle içilen sudaki tuzlar tutulur, geri kalan sıvı dışarı atılır. Bu olaya Osmoregülasyon denir.
Tatlı su balıkları seyreltik ortamda tuz kaybettiklerinden solungaçlarıyla aktif olarak ortamdan iyon alırlar. Yine vücutları daha yoğun bir ortam olduğu için vücuda giren su ile şişebilirler. Bunu dengelemek için böbreklerinden her gün vücutlarının %20 ağırlığı kadar seyreltilmiş idrar atarlar.
Tuzlu su balıkları daha yoğun ortamda solungaçlarından su kaybederler. Büzüşmemek ve eksilen suyu tamamlamak için ise içerisinde çokça iyonun (tuzun) bulunduğu suyu içerler. Fazladan alınan tuzlar özellikle NaCl ve KCl solungaçlardan diğerleri ise böbrekler üzerinden atılır ve bu yolla tuz-su dengesi sağlanır.
Balıklarda, Farklı Tuzluluğa Sahip Ortamlara Giriş Ve Çıkışta Meydana Gelen Değişimler
Köpek balıkları ve vatozlar gibi tuzlu su balıkları (kıkırdaklı balıklar) haricindeki balıklar tatlı sudan tuzlu suya veya tuzlusudan tatlı suya girerken genelde bir alışma devresi süresince karışık sulu bölgelerde beklerler.
Bu alışma devresinde tatlı suya girecek olan kefal ve somonda tuz alımı ve su atımı yavaş yavaş tersine döner. Özellikle ağız içi epitellerinde bulunan iyonosil denilen hücreler deniz balıklarında tuz atmaya yararken tatlı suya girerken değişerek tuz tutmaya başlar.
Tatlı sudan denize çıkacak balıklarda ise su atma yerine su tutma özelliği gelişir ve iyonosil hücreleri tuz atma işlevi kazanır.
Kıkırdaklı balıklar hariç demiştik;
Köpek balığı ve vatoz gibi kıkırdaklı tuzlu su balıkları grubu üyelerinin kanında TMO denilen bir azot bileşiği vardır. Bu bileşik hem tatlı suda hem de tuzlusuda balığın vücut sıvısındaki tuz – su dengesini korur. O nedenle denizden yakalanan bir köpek balığını tatlı suya atarsak kolaylıkla yaşar. Yine Amazon nehri gibi bazı tatlı sularda bulunan kıkırdaklı balıkları da tuzlu suya koyduğumuzda herhangi bir sorun yaşamazlar.
Neden Bazı Balıklar Tatlı Su Tuzlu Su arasında Geçiş Yapabilirken Bazıları Yapamıyor?
Çünkü her balığın tuzluluğa toleransı farklıdır.
Kefal levrek çupra, yılan balığı alabalık gibi bazı tuzlu su balıklarında tuz – su dengesini sağlayan sistem bazen kısa bir adaptasyondan sonra ters yönde de çalışabilmektedir.
Tuzluluğa toleransı düşük olan balıklarda tuz su dengesini sağlayan sistemler sadece tek yönlü çalışır, iki yönlü çalışmaz.
Bu tek yönlü filtre nedeniyle tuzlu balıklarının çoğu tatlı suya atılırsa dokuları dışarıdan su alarak hücreleri patlar.
Tatlı su balıkları da tuzlu suya atıldığında su kaybederler ve susuzluktan ölürler.
